Cern Kuantum Çalıştayı

Başlığı kuantum olarak yazdım fakat parçacık fiziği, yüksek enerji fiziği olarak da geçiyor. Bu yıl Ocak ayı sonunda katıldığım kuantum çalıştayı oldukça güzel ve heyecan verici geçti. Elbette Cern ortamı, Alplerin ve İsviçre’nin doğası ve kültürü bu güzelliği daha da özel hale getirdi. Cern hakkında yanlış bilinen, yanlış yorumlanan bir sürü gerçeğin aslında sadeliği ve açık olması insanların bilgisi olmadan fikri olması konusunda yine şaşırtmadı. İsviçre’nin Cenevre şehrine kurulan Büyük Hadron Çarpıştırıcı’nın büyük bir bölümü de Fransa topraklarında kalıyor. Hoş, sınır olayını çözmüşler. Fransa ve İsviçre arasında göstermelik bir kapı olsa da insanlar elini kolunu sallayarak iki ülke arasında gidip gelebiliyor.

Bir haftalık yoğun eğitim ve gezilerde görünen şey bilime, düşünceye ne kadar önem verildiği ve merakın peşinde giden insanların neler yapabileceklerini görmenin hayranlığı yaşam planımdaki bazı değişimlere yol açtığıdır.

Cenevre şehri sakin, göl kenarında, oldukça medeni (mesela kaldığım on gün boyunca duyduğum korna sesi iki ya da üçtür. Bunları çalan da zaten anladığım kadarıyla göçmenlerdi), temiz, insana saygı açısından son derece üst düzey bir yer. İnsanlar genelde ev hayatını seviyor ve belirli bir saatten sonra eğer hafta sonu değilse sokaklar iyice sakinleşiyor. Her şey İsviçre Frangı üzerinden olduğu için biraz pahalı denebilir. Biz günlük alışverişler için Fransa’daki marketleri tercih ediyorduk.

Bu konuda bir kaç resim ve ders notlarından paylaşmak da istiyorum. Öncelikle Cern’de iki büyük algıç var. Bunların çapı yaklaşık 30 metre civarında. Hızlanan parçacıklar bunların içinde çarpıştırılıp ortaya çıkan etkiler ölçülüyor. Her algıç soğan gibi katmanlardan oluşuyor ve her katman başka değerleri ölçmek için kurulmuş durumda. Atlas ve CMS algıçlarının resimleri aşağıdadır. CMS algıcı bakımda olduğu için içini de gezme fırsatımız olmuştu. Atlas algıcında çalışanlarla CMS algıcında çalışanlar arasında hoş bir rekabet var. Hem birbirine destek olup hem de ince espiriler eşliğinde dokundurmaları eğlenceliydi.

Atlas
CMS

27 kilometrelik hızlandırıcı içinde zıt yönde 1 saniyede 10 bin kez dönen protonlar bu algıçlar içinde çarpıştırılıyor. Çarpışma sonrası ortaya çıkan parçacıkların kimi hemen bozunup başka parçacıklara dönüşüyor. Bu süre o kadar küçük ki bu bozunmayı ancak enerji farklılıklarından yakalayabiliyorlar. Bu da Higgs parçacağını yakalamak için neden böyle dev algıçlar kullandıklarını açıklıyor. Higgs’in ömrü çok kısa fakat bazı parçacıklar var ki bunların ömürleri çok uzun kararlı olmasına rağmen tespit edip yakalamak çok zor. Örneğin nötrinolar. Bir nötrinoyu yavaşlatmak için bir ışık yılı kalınlığında bir kurşun duvar gerekiyor. Etkileşim yapmadan her şeyin içinden geçip gidiyorlar. Yüksüz olan bu parçacık hiç bir şeyden etkilenmiyor diyebiliriz.

Cern için anlatılacak çok şey var fakat bunları zaman buldukça yazımın aralarına veya yorum içine eklerim. Mesela anti madde fabrikası hakkında başlı başına bir yazı yazılabilir. Şimdilik onun da resimlerini ekleyeyim konu hakkındaki detayları zamanla güncellerim.

Yazıyı zamanla geliştireceğim fakat ders notu eklemeden bir eksiklik olacağını da belirteyim. Bu yüzden bunlara da bir göz atmakta fayda var.

Bir yanıt yazın